De verscheidenheid aan plantenbloesems is nauwelijks beheersbaar. Daarom is er de classificatie dat planten eenhuizig, tweehuizig of hermafrodiet kunnen zijn.
Het jargon dat botanici gebruiken kan soms een beetje verwarrend zijn. De termen "eenhuizig", "tweehuizig" en "hermafrodiet" worden vaak gehoord in verband met bestuiving en vruchtzetting. Ze beschrijven de verspreiding van vrouwelijke en mannelijke bloemorganen op de plant. Maar wat betekenen de termen en wat kunnen wij als tuinders er uit afleiden? Dit artikel geeft duidelijkheid en geeft waardevolle praktische tips voor je tuin.
Trouwens: Ongeacht de overvloed aan planten kunnen ze bestoven worden door wind of water, maar ook door insecten. Verschillende soorten bestuiving komen in alle soorten voor.
Wat zijn eenhuizige planten?
Eenhuizige planten dragen zowel volledig mannelijke als volledig vrouwelijke bloemen. Mannelijke bloemen bevatten meeldraden die stuifmeel dragen. Vrouwelijke bloemen zijn te herkennen aan de vruchtbladen, de zogenaamde stamper, op de stempel waarvan het stuifmeel wordt overgebracht. Eenhuizige planten zijn daarom te herkennen aan het feit dat ze twee verschillende soorten bloemen vormen.
Tip: De eenhuizigheid van planten staat ook bekend als eenhuizig in technisch jargon, dat uit het Oudgrieks komt en vrij vertaald betekent "enkel" en "huis". Wat bedoeld wordt is dat mannetjes en vrouwtjes in hetzelfde huis zitten, zodat bloemen van beide geslachten aan dezelfde plant zitten.
De vrouwelijke en mannelijke bloemen van eenhuizige planten verschijnen echter niet altijd op hetzelfde moment, op dezelfde tak of zelfs niet op elke leeftijd van het gewas. Want zelfs als een plant beide bloemsoorten ontwikkelt, moet inteelt meestal worden vermeden om gezonde nakomelingen te krijgen. Daarom ontwikkelen veel eenhuizige planten eerst de bloemen van het ene geslacht, gevolgd door de bloemen van het andere geslacht op verschillende tijdstippen (dichogamie).
Als alternatief scheiden ze de bloemsoorten ruimtelijk door zich op verschillende plaatsen op de plant te bevinden. In de regel worden de mannelijke bloemen die stuifmeel geven dan hoog gerangschikt, zodat hun stuifmeel ver van hun eigen vrouwelijke bloem wordt geblazen.
Bovendien komt het voor dat planten pas beide soorten bloemen ontwikkelen als ze oud zijn: het is dan de taak van de volledig ontwikkelde, volwassen planten om fruit te ontwikkelen - de jongere exemplaren in het gebied geven stuifmeel af.
Last but not least kunnen zelfbestuiving en inteelt ook worden voorkomen door een genetische barrière: zogenaamde steriliteitsgenen zorgen ervoor dat de pollenbuis niet in de eierstok van de vrouwelijke bloem groeit.
Voorbeelden van eenhuizige planten
Eenhuizige planten omvatten veel van onze wilde en gecultiveerde planten, maar ook enkele exotische planten:
Eenhuizige bomen
- Pine (Pinus)
- Lariks (Larix)
- Hazel (Corylus avellana)
- Walnoot (Juglans regia)
- Alder (Alnus)
- Hoornbeuk (Carpinus betulus)
- Birch (Betula)
- Meeste coniferen(coniferen)
- Kastanje (Castanea sativa)
Eenhuizige groente
- Watermeloen (Citrullus lanatus)
- Maïs (Zea mays)
- Komkommer (Cucumis sativus)
- Pompoen (Cucurbita spec.)
- Courgette (Cucurbita pepo convar. giromontiina)
Sommige planten waren oorspronkelijk tweehuizig, maar werden geselecteerd op eenhuizigheid, d.w.z. bewust gekweekt. Dit heeft als voordeel dat een kweker geen mannelijke planten hoeft te verzorgen die niet produceren - alleen vruchtdragende exemplaren. Grape Vine (Vitis vinifera) en Cannabis Cannabis (Cannabis sativa) zijn twee voorbeelden van gekweekte eenhuizige planten.
Planttips
De bloei van de plant vindt zelfs plaats als bemesting niet mogelijk is. Dus als je gewoon wilt genieten van de sierwaarde van mooie bloemen, hoef je bij het planten van eenhuizige planten niets bijzonders te bedenken. Maar wil je fruit van een plant?oogst die eenhuizig is, dient u zich vooraf te informeren. Waar het om gaat is of het zelfvruchtbaar is of stuifmeel nodig heeft van een vreemd, genetisch verschillend individu om gezonde zaden te produceren.
Monoecious Nuts: Kastanjes, hazelnoten en walnoten groeien bijvoorbeeld dichogaam - mannelijke en vrouwelijke bloemen verschijnen niet tegelijkertijd. Als er geen geschikte stuifmeeldonor in de buurt is, kan de vruchtzetting klein of helemaal afwezig zijn.
Eenhuizige groenten: Cucurbitaceae zoals komkommer, courgette en pompoen zijn in staat tot zelfbestuiving. Kruisbestuiving kan echter de vruchtzetting verbeteren. Maïs is een kruisbestuiver, dus tenzij de buren maïs verbouwen, moeten er twee verschillende variëteiten worden gekweekt. Kortom, een grote variëteit aan rassen heeft vaak een positief effect op de opbrengst.
Wat zijn hermafrodiete planten?
Terwijl eenhuizige planten van hetzelfde geslacht puur vrouwelijke en puur mannelijke bloemen produceren, hebben hermafrodiete planten maar één type bloem - namelijk hermafrodiet. Deze bevatten dus zowel de mannelijke als de vrouwelijke bloemorganen: vruchtbladen en meeldraden.
Het feit dat beide organen zo dicht bij elkaar staan, betekent niet dat hermafrodiete bloemen zichzelf kunnen bevruchten. Er zijn zelfvruchtbare en niet-zelfvruchtbare hermafrodiete planten.
Als het hermafrodiete individu zelfvruchtbaar is, vindt bestuiving vaak plaats wanneer de bloem gesloten is - uiterlijk echter wanneer een insect rond de bloem beweegt en nectar verzamelt. Stuifmeel wordt overgebracht naar je eigen stigma en bevrucht het. In veel gevallen wordt inteelt echter ook bij hermafrodiete planten vermeden: bijvoorbeeld door de reeds genoemde steriliteitsgenen, soms ook in combinatie met zogenaamde heterostylie. Bij primula's is dat heel mooi te zien: er zijn bloemen met korte en die met lange stampers, wat kruisbestuiving bevordert en zelfbestuiving remt.
Maar zelfbevruchting is ook heel goed mogelijk: dit wordt autogamie genoemd. In veel tuinen vinden we autogame, d.w.z. zelfvruchtbare planten. Bijvoorbeeld tomaten (Solanum lycopersicum), aardbeien (Fragaria x ananassa) ende meeste kersencultivars (Prunus spec.) zijn zelfvruchtbaar, wat betekent dat ze geen bestuivingspartner nodig hebben.
Tip: De overgrote meerderheid van de planten is eenhuizig of zelfs hermafrodiet, namelijk ongeveer 95%. Overigens zijn hermafrodiete planten per definitie ook eenhuizig: mannelijke en vrouwelijke bloemorganen zitten immers aan dezelfde plant.
Voorbeelden van hermafrodiete planten
De meeste van onze inheemse planten en nuttige planten vormen hermafrodiete bloemen:
- Appelbomen (Malus spec.)
- Perenbomen (Pyrus spec.)
- Kersenbomen (Prunus spec.)
- Rozen (Roze)
- Olijfbomen (Olea europaea)
- De meeste groenten
- Veel sierplanten, bijvoorbeeld madeliefjes (Bellis perennis)
Tips voor gebruik
Zelfs bij hermafrodiete planten is het belangrijk om te weten of ze zichzelf met succes kunnen bevruchten als er fruit en zaden moeten worden geproduceerd. Als het niet de vrucht van een groente is, maar een ander orgaan dat wordt gewenst, geoogst of gegeten als versiering, dan hoeft er natuurlijk geen partner te worden gezocht voor de bevruchting.
Voorbeelden van zelfvruchtbare hermafrodiete gewassen:
- Tomaten (Solanum lycopersicum)
- Aubergines (Solanum melangena)
- Peper (Capsicum annuum)
- Veel bonen (Phaseolus spec.)
- Erwten (Pisum sativum)
- Lamsla (Valerianella locusta)
- De meeste aardbeien (Fragaria x ananassa)
- Alle zure kersen en enkele zoete kersensoorten: bijv. 'Stella' en 'Lapins'
Voorbeelden van kruisbestoven hermafrodiete gewassen:
- Appels
- Meest zoete kersen
- Pasnip (Pastinaca sativa)
- Prei (Allium porrum)
- Kooltjes (Brassicacaea)
De bloeiperiode is vaak niet erg lang. Om kruisbestuiving te laten slagen, moeten de bloeitijden van de gekozen soorten elkaar natuurlijk overlappen. Daarom zijn er voor veel planten bestuivingstabellen om erachter te komen welke soorten geschikt zijn als bestuiver.
Hint- Stimuleer bestuiving: Ongeacht of planten eenhuizig, tweehuizig of hermafrodiet zijn: kruisbestuiving leidt in de overgrote meerderheid van de gevallen tot fruit van hogere kwaliteit en vaak ook tot een hogere opbrengst. Omdat bestuiving in zoveel gevallen door insecten wordt gedaan, stimuleren zowel hoveniers als professionele groente- en fruittelers de bestuiving door insecten aan te trekken. Als je met een bloemenweide ook insecten in je tuin wilt stimuleren, lees dan ons artikel over het aanleggen van bloemenweiden. We presenteren onder meer onze bijenweide Plantura, die zaden van meer dan 20 verschillende planten bevat en daarmee een goede basis is voor een ecologisch waardevol bloeigebied.
Trouwens: Het verdelen van planten in de categorieën "eenhuizig", "tweehuizig" en "hermafrodiet" is slechts de poging van botanici om een systeem te herkennen in de variabiliteit van de natuur . Maar zoals altijd bevestigen uitzonderingen de regel, want geen enkel botanisch systeem past als gegoten bij de werkelijkheid. Gemengde vormen komen vaak voor. Een voorbeeld is de paardenkastanje (Aesculus hippocastanum), die zowel hermafrodiete, puur mannelijke als puur vrouwelijke bloemen kan ontwikkelen. Andere planten zijn in staat hermafrodiete, mannelijke of vrouwelijke bloemen te produceren.
Wat zijn tweehuizige planten?
Slechts 5% van de planten is tweehuizig - d.w.z. met mannelijke en vrouwelijke bloemen op verschillende exemplaren. Er zijn dus puur mannelijke en puur vrouwelijke planten. Tweehuizig heeft voor de plant het voordeel dat zelfbestuiving en dus inteelt volledig uitgesloten zijn. Een individu kan alleen worden bevrucht door of bevrucht door een ander. Dit garandeert een regelmatige genetische vermenging. In het geval van tweehuizige plantensoorten kan vruchtvorming alleen worden waargenomen bij de vrouwtjes, terwijl de mannetjes voldoende stuifmeel produceren.
Tip: De tweehuizigheid van planten wordt ook wel tweehuizig genoemd in technisch jargon, dat uit het Oudgrieks komt en vrij vertaald betekent "tweemaal" en "huis". Dus de geslachten zijn in "twee huizen", namelijk op twee verschillende planten.
Voorbeelden van tweehuizige planten
Tweehuizige tuinplanten:
- Willow (Salix caprea)
- Holly (Ilex spec.)
- Ginkgo (Ginkgo biloba) - het zal binnen zijnmeestal alleen mannetjes geplant
- Duindoorn (Hippophae rhamnoides)
- Kiwi (Actinidia deliciosa) - er zijn ook eenhuizige variëteiten
- Anjer (Silence dioica)
- Fingerbush (Potentialla futicosa) - meestal worden alleen vrouwtjes geplant
- Hop (Humulus lupulus)
- Taxus (Taxus baccata)
- Skimmie (Skimmia japonica)
- Spinazie (Spinacia oleracea)
- Sommige soorten watermeloen
- Asperges (Asparagus officinalis)
Planttips
Als het doel van het planten is om het fruit te oogsten of te bewonderen, moeten zowel vrouwtjes als mannetjes van tweehuizige planten worden geplant om vruchtzetting te krijgen. Vaak zijn een paar mannelijke planten voldoende voor de productie van stuifmeel om veel vrouwtjes te bevruchten.
Vruchtzetting is wenselijk voor sommige planten: wie zou de rode bessen van taxus, stokroos of skimmie willen missen, laat staan smakelijke duindoorn of kiwi? Bij andere planten kan bemesting beter vermeden worden. Ginkgo-vrouwtjes vormen een aantal zeer onaangenaam stinkende vruchten - daarom worden meestal alleen mannelijke ginkgo's geplant.
Slechts een paar variëteiten van sommige van de gepresenteerde planten zijn gefokt om zelfvruchtbaar te zijn of op zijn minst eenhuizig om de teelt te vereenvoudigen.
Je weet niet precies hoe de termen "plantensoort" en "plantenras" van elkaar verschillen? Lees dan meer over het exacte verschil tussen plantensoorten en variëteiten in ons speciale artikel.