Wanneer bloeit de vlier? Welke soorten vlierbessen zijn er? Wat moet je weten over het verzorgen en vermeerderen van vlierbessen? We onthullen de beste trucs.
Zelfs in de middeleeuwen was de vlier een gewaardeerd voedsel en medicijn. Uit respect voor de waardevolle plant namen mannen hun hoed af als ze langs een vlier kwamen. En zelfs vandaag de dag is de vlier erg populair vanwege zijn prachtige bloemen en vele toepassingen.
Vlierbes: herkomst en eigenschappen
Vlierbes (Sambucus) duidt op een geslacht van planten in de muskuskruidfamilie (Adoxaceae). Er zijn wereldwijd ongeveer 40 soorten, verspreid van de gematigde zones van het noordelijk tot de tropische zones van het zuidelijk halfrond. Drie soorten vlier komen oorspronkelijk uit Centraal-Europa. De meest bekende van hen is zeker de zwarte vlier (Sambucus nigra), die gewoonlijk kortweg vlierbes wordt genoemd en ook bekend staat als "vlierbesstruik", "geschreeuw" of "houder" afhankelijk van de regio .
Dit is een sterk vertakte, rondgekroonde, snelgroeiende houtachtige plant waarvan de takken sterk overhangen. Afhankelijk van de standplaats groeit de vlier uit tot een grote bossige struik of kleine boom en kan zonder regelmatig snoeien een hoogte bereiken van zo'n zes tot zelfs tien meter en een maximale breedte van vier meter. De bast van de jonge vlierbessenstruik is lichtbeige tot grijzig en glad. Met het ouder worden vormt zich een duidelijk herkenbare kurklaag op de stam en dikke takken. Het groene blad van de zwarte vlier bestaat uit vijf tot zeven getande losse bladeren en is oneven geveerd. Ze zijn tegenovergesteld en ontkiemen vaak al eind februari tot begin maart.
De vlierbes luidt het begin van de zomer in met zijn bloesems. De talrijke kleine, vijfbladige individuele bloemen zijn dicht opeengepakt in brede paraplupluimen. Insecten vinden waardevol voedsel in de vlierbloesem. De vlierbloesem wordt niet gebruikt voor verwerking tot bijvoorbeeld vlierbloesemsiroopgeoogste, paarszwarte, ronde vlierbessen vormen in de nazomer uit de bestoven bloemen. Botanisch gezien zijn het steenvruchten die rijpen en eind september tot oktober geoogst en verwerkt kunnen worden. Omdat de vrucht echter een waardevolle voedselbron is voor vogels, moet je ervoor zorgen dat je genoeg fruit achterlaat voor de tjilpende tuinbewoners.
Vlierbloesem: wanneer bloeien vlierbloesem?
De dichte, witte bloemen van de vlier bloeien meestal in juni. Op klimatologisch gunstige locaties begint de bloei soms al in mei.
Vlierbes soorten en variëteiten
Naast de zwarte vlier zijn de bossige rode vlier (Sambucus racemosa) en de dwergvlier (Sambucus ebulus) inheems naar Duitsland. Binnen deze soorten zijn er een aantal verschillende variëteiten die verschillen in bloem- en bladkleur, bladvorm, groeihoogte en vruchtgrootte.
Zwarte vlierbes
- ′Haschberg′: variëteit met grote vruchten; brede groei; geurige en insectvriendelijke bloemen; 3 - 5 m hoogte; gebruikt in de fruitteelt
- ′Black Beauty′: bijzondere blikvanger; bruinrood glanzend blad; roze-witte, citroengeurige bloemen; paars-zwart fruit; tot 3 m hoog
- ′Black Lace′: blad aanvankelijk groenrood, later donkerrood en licht glanzend; sleuven blad; roze knoppen veranderen in roze-witte bloemen met een citroengeur; sappig, zwart fruit; 2 - 3,5 m hoogte
- ′Gouden Toren′: Geelbladige zuilvormige vlier; zuilvormige groei; geelgroen blad, diep ingesneden blad; witte, trosvormige bloemen; 1,5 - 2,5 m hoog; ook geschikt als potplant
- ′Zwarte Toren′: roodbladige zuilvormige vlier; zuilvormige groei; zwart-rood glanzend blad; roze-witte bloemen met een citroengeur; trekt vlinders aan; paars-zwart fruit; tot 2 m hoog
- ′Purpurea′: roodbladige vlier; bossige groei; donkerrood blad, tegen de herfst weer groen; witte bloemen; 3 - 5 m hoogte
- ′Marginata′: Wit bont blad; met risico op zonnebrand op zeer aan de zon blootgestelde plaatsen
Rode vlierbes
De rode vlier, ook wel herten- of druivenvlier genoemd, blijft lager dan de zwarte vlier. Het blad lijkt erg op dat van zwarte vlier, maar bestaat meestal uit minder individuele bladeren. Zoals de naam al doet vermoeden, veranderen de vruchten van kleur naar volwassenheid toe - in tegenstelling tot de zwarteOuderling - rood.
- ′Sutherland Gold′: Fernleaf gouden vlier; opgaande, bossige groei; goudgeel stralend blad; bloeiperiode: eind april tot eind mei; witte bloemen; Rood fruit; 2 - 3 m hoogte
- ′Plumosa′: Bladeren zwaar ingesneden; Rood fruit; 2 - 3 m hoogte
- ′Plumosa Aurea′: Fernleaf Gold Elder; bossige groei; bladeren zwaar ingesneden; blad eerst violet, dan geel; Rood fruit; 2 - 3 m hoogte
Dwergvlierbes
De dwergvlier wordt ook wel meerjarige vlier, parkiet en soms wilde vlier genoemd. Dit is een kruidachtige soort die in vergelijking met de struikachtige vlierbes maar zo'n twee meter hoog wordt. De bloemen bloeien tussen juni en juli in wit tot lichtroze en hebben een intense geur. De bladeren van de dwergvlier zijn groter dan die van de eerder beschreven soort. Ze worden ongeveer 20 centimeter lang en zijn ruw getand.
Vlierbes planten: tips voor de tuin en het balkon
De vlier doet het goed op een zonnige of halfschaduwrijke plek en ook in de schaduw. Het is een weinig veeleisende plant en gedijt op bijna elke grond. Hij voelt zich echter vooral thuis op vochtige, humusrijke en kalkrijke bodems. De beste tijd om te planten is in de herfst of het vroege voorjaar. Meer informatie en praktische tips voor het planten van de vlierbessenstruik vind je in ons speciale artikel over het planten van vlierbessen.
Zorg voor vlierbessen
De vlier is een zeer onderhoudsvriendelijke en zuinige boom en heeft geen uitgebreide verzorging nodig.
Vlierbes gieten
Na het planten moet de vlier regelmatig worden bewaterd, zodat hij veel wortels vormt en goed groeit. Oudere planten daarentegen hebben nauwelijks water nodig, ze kunnen gemakkelijk langere periodes van droogte aan.
Vlierbes bemesten
Bij het planten van de vlierbes moet je de grond in het plantgat verrijken met compost of een langdurige meststof - zoals onze voornamelijk biologische Plantura organische universele meststof. Eenmaal gevestigd, heeft de vlierbessenstruik geen verdere bemesting nodig.
Regelmatig snoeien is nodig om de vlierstruik in vorm te houden en te voorkomen dat het hout te snel veroudert. Hoe u dit doet, leest u in ons speciale artikel over het snoeien van vlierbessen.
Vermeerder vlierbes
De vermeerdering van vlier lukt op verschillende manieren. Het zaaien van vlierzaad is zeer complex en tijdrovend. Stekken of stokken zijn veel gemakkelijker. Bij vermeerdering door stekken worden eind juni 10 tot 15 centimeter lange scheuten gesneden, die aan de bovenkant minimaal één bladpaar hebben en aan de onderkant al licht houtachtig moeten zijn. Alle bladeren en bloesempunten behalve de bovenste bladeren worden verwijderd en de stekken worden vervolgens ongeveer drie centimeter diep in een bak met potgrond, zoals onze turfvrije Plantura biologische kruiden- en zaadgrond, geplaatst. Zet de containers met de stekken op een lichte plek, niet in direct zonlicht, en houd de grond te allen tijde vochtig zodat de stekken kunnen wortelen en groeien.
Vermeerdering door stekken werkt op een vergelijkbare manier, maar de stekken worden pas in de late herfst of winter gesneden. Gedurende deze tijd is de vlierbessenstruik in winterslaap. Snijd scheuten van ongeveer tien centimeter lang, die bovenaan enkele knoppen hebben. Steek de stengels dieper in de grond dan bij vermeerdering door stekken. Slechts ongeveer drie centimeter mag uit de grond steken. Overwinter de stokken op een lichte, vorstvrije plaats en houd de grond vochtig.
Is vlierbes giftig?
Alle drie de soorten vlierbessen die hier worden genoemd, zijn giftig. Hun plantendelen bevatten giftige blauwzuurglycosiden zoals sambunigrin. Het komt in gasvorm vrij wanneer de bladeren worden geplet of de scheuten worden verwond. Het gif.webp kan onder andere hoofdpijn, diarree en braken veroorzaken. De zwarte en de rode vlier worden als licht giftig beschouwd, terwijl de rode vlier een hoger geh alte aan giftige stoffen heeft. De dwergvlier is de meest giftige van de drie soorten vlier en mag nooit worden gegeten. Zorg er daarom voor dat u de soorten vlier niet door elkaar ha alt voordat u de vrucht oogst.
Hoewel vlierbloesem zonder speciale behandeling kan worden verwerkt tot vlierbloesemsiroop of iets dergelijks en vervolgens kan worden geconsumeerd, moeten de rijpe vlierbessen eerst worden verwarmd voordat ze worden verwerkt en geconsumeerd. Eet daarom geen onrijp en rauw fruit, omdat de giftige stoffen alleen onschadelijk worden gemaakt door warmtebehandeling. Opgemerkt moet worden dat de zaden in de vruchten van de rode vlierbes nog steeds giftig zijn, zelfs na blootstelling aan hitteen moet voor consumptie worden verwijderd.
Als je geïnteresseerd bent in de vele toepassingen van vlierbessen, kun je er meer over lezen in ons speciale artikel over het onderwerp "Het oogsten en gebruiken van vlierbessen".
Niet alleen wij mensen genieten van de vlierbes en zijn producten, vogels zijn ook blij met de vruchten. Met welke andere planten u uw tuin vogelvriendelijk kunt maken en in welke struiken vogels zich bijzonder thuis voelen, leest u in ons speciale artikel over inheemse heesters voor vogels.