De exotische physalis wordt steeds populairder. Hier kom je alles te weten over de physalis-soorten, de vermeerdering en het oogsten van de heerlijke vruchten. We beantwoorden ook welke Physalis eetbaar zijn.
Physalis (Physalis sp.) behoort tot de nachtschadefamilie (Solanaceae) en is nauw verwant aan de tomaat (Solanum lycopersicum) , waar hij ook qua verzorging en beplanting op lijkt. Er zijn verschillende soorten in dit geslacht, waarvan sommige eetbaar zijn en sommige alleen als sierplant worden gebruikt. Onze inheemse vertegenwoordiger van het geslacht Physalis is de Chinese lantaarn (Physalis alkekengi), waarvan de vruchten alleen geschikt zijn voor consumptie als ze volledig rijp zijn. In het volgende artikel leer je alles over de geschiedenis en oorsprong van de physalis, aanplant en vermeerdering en natuurlijk de juiste verzorging van de Andesbes.
Physalis: oorsprong en eigenschappen
De oorsprong van physalis ligt in Zuid-Amerika, meer bepaald in de noordelijke Andesregio's van Peru en Bolivia. Daar is het een meerjarige, wilde en struikachtige bessenplant waarvan de vruchten ook op lokale markten worden verkocht. Het werd door zeevaarders wijd verspreid in andere tropische, subtropische en zelfs gematigde streken. Vóór 1807 brachten de Portugezen Physalis naar Kaap de Goede Hoop in Zuid-Afrika, waar het sindsdien wordt verbouwd. Vandaar de bijnaam Kaapse kruisbes. Het wordt ook op grote schaal commercieel geteeld in Zuid-Afrika en verwerkt tot jam of ingeblikt. Vanwege zijn populariteit wordt het daar bijna als een hoofdvoedsel beschouwd. Pas aan het einde van de 18e eeuw bereikte de plant Europa. De term "physalis" komt uit het Grieks en betekent "bubbel", wat terug te voeren is op de papieren schil van de bes.
Physalis-planten bereiken een hoogte van wel twee meter, maar er zijn ook bossige variëteiten van slechts zo'n 50 tot 80 cm. Op onze breedtegraden bloeit de physalis typisch vanaf juni en levert zijn smakelijke bessen vanaf eind augustus tot de eerste nachtvorst.Kaapse kruisbessen hebben hartvormige, donzige bladeren en klokvormige bloemen, die tijdens de vruchtvorming een "bubbel" over de bes vormen en zo veranderen in de bekende "Chinese lantaarn".
De vrucht van de physalis is ongeveer zo groot als een kers, opvallend geeloranje van kleur en heeft talloze kleine kernen. Door hun vorm ontstonden de bijnamen blaaskers of Andeskers. Het smaakt zoetzuur en extreem fruitig als een mix van ananas (Ananas comosus), kiwi (Actinidia arguta), passievrucht (Passiflora edulis) en kruisbes (Ribes uva-crispa).
De physalis wordt typisch gekweekt als eenjarige plant op onze breedtegraden. Het is echter eigenlijk een vaste plant, wat betekent dat je de physalis binnen in een emmer kunt overwinteren.
Zijn physalis giftig?
De bittergroene plantendelen van alle Physalis-soorten zijn licht giftig en kunnen leiden tot buikkrampen, braken en andere vergiftigingsverschijnselen. Hoewel de rijpe vruchten van de Physalis eetbaar zijn - hoewel ze bij sommige soorten zoals de Physalis alkekengi nauwelijks eetbaar smaken - is voorzichtigheid geboden. Onrijpe physalis-vruchten zijn giftig omdat ze de alkaloïde solanine bevatten, die stuiptrekkingen veroorzaakt. Deze mogen daarom niet worden geconsumeerd omdat ze kunnen leiden tot de bovengenoemde vergiftigingsverschijnselen. Maar ook hier zijn uitzonderingen: sommige soorten tomatillo's (Physalis ixocarpa) kunnen worden gegeten als ze onrijp zijn.
Opmerking: De groene delen van de Physalis-plant zijn ook giftig voor huisdieren zoals katten en honden als ze ze opeten. Gelukkig tonen ze ook zelden interesse in de planten.
Physalis-soorten en cultivars
Het geslacht Physalis, oorspronkelijk afkomstig uit Zuid-Amerika, kent een aantal soorten, waarvan de meeste geen voor mensen eetbare vruchten dragen. In de volgende sectie willen we u kennis laten maken met de meest bekende variëteiten en soorten.
Lantaarnbloem (Physalis alkekengi)
Deze plant is bijna een voorbode van de herfst, de karakteristieke lantaarns lichten dan op in diep oranje tot rood en lijken op een Chinese lantaarn. De lantaarnbloem is niet winterhard, maar komt jaarlijks terug door jaarlijks zelf te zaaien op geschikte locaties. De groene plantendelen van deze physalis zijn licht giftig. De bessen daarentegen zijn eetbaar als ze volledig rijp zijn, maar smaken een beetje bitter en zuurzoet.
Kaapse kruisbes (Physalis peruviana)
De meest bekende en tegelijkertijd bijzonder smakelijke ondersoort van dit geslacht is de Kaapse kruisbes. Het is vooral populair als eetbare decoratie en als een vitaminerijke vrucht met een lichtzure geur, die ook goed gedijt in onze tuinen.
De beste Physalis peruviana variëteiten:
- 'Heitmann': Deze variëteit, gekweekt voor vroege rijpheid, bereikt een hoogte van maximaal 150 cm. Het vormt iets kleinere, maar grote massa's zoet-fruitige bessen verpakt in lantaarns.
- 'Inca-pruim': De planten, die tot 150 cm hoog worden, produceren veel diep oranje bessen ter grootte van een kers. De smaak is extreem fruitig en zoet met een duidelijke zuurgraad.
- 'Lady Madonna': Sappig-zoete variëteit met opvallend langwerpige schil en vrij grote oranjegele bessen. Deze soort wordt ongeveer 150 cm hoog.
- 'Little Lanterns': Ideaal voor het kweken van Physalis in potten, in hanging baskets of op het balkon. De zwaar vertakte en overhangende planten zorgen voor een overvloedige opbrengst van kersengrote, oranje vruchten.
- 'Preciosa' is een Physalis-variëteit die slechts ongeveer 80 cm hoog wordt. Het vormt veel kleine, goudgele vruchten en rijpt vanaf half augustus.
- 'Schönbrunner Gold': De vruchten van deze variëteit zijn bijzonder groot, donkergeel van kleur en smaken zeer aromatisch met een fijne zoetzure toon. De plant kan tot 2 m hoog worden.
Ananaskers (Physalis pruinosa)
Zoals de naam al doet vermoeden, doet de zoete smaak van de ananaskers denken aan die van een rijpe ananas. De planten worden bossig en klein, rijpen veel eerder dan de Kaapse kruisbes en vormen een ongelooflijk aantal kleine gele bessen. Zodra de vruchten rijp zijn, vallen ze vanzelf van de struik en kunnen ze gemakkelijk worden opgepakt. Vandaar de bijnaam aardkers.
Beste ananas-kersenvariëteiten:
- 'Geltower Selection' werd gekweekt voor extra grote vruchten. Het aroma van deze ongeveer 50 cm hoge ananaskers blijkt extreem zoet en ananasachtig te zijn.
- 'Goldie' komt oorspronkelijk uit de VS en produceert grote oranje bessen met een smaak die doet denken aan ananas en aardbeien.
- 'Izumii' bereikt slechts een hoogte van 40 cm en vindt zo ruimte op elk balkon. De circa 1 cm grote lichtgele bessen smaken opvallend zoet enfruitig en rijp vanaf juli.
Tomatillo (Physalis ixocarpa)
Tomatillo's, ook wel blauwe physalis genoemd, zijn vooral bekend in Midden- en Zuid-Amerika. De vruchten zijn groot, paars en lichtgeel tot groenachtig van kleur en hebben een appelachtige smaak, fruitig en kruidig, maar niet bijzonder zoet. Ze worden vaak gekookt in salsa en jam. Ook de tomatillovruchten, die tot 5 cm groot kunnen worden, gedijen hier in Duitsland goed. Sommige soorten kunnen onrijp worden gegeten - de smaak van groene appels is bijzonder onderscheidend. Minimaal twee planten zorgen voor een goede bestuiving van de bloemen, waar ook hommels graag komen. De knapperige, licht plakkerige bessen rijpen vanaf september zodra de lantaarn opengaat en kunnen enkele weken worden bewaard.
Beste Tomatillo-variëteiten:
- 'Amarylla' vormt lichtgele, stevige en sappige vruchten die al in augustus rijpen. Deze Europese variëteit is bijzonder goed voor jam en salsa.
- ‘Mexican Husk’ betovert met lichtgele tot dieppaarse vruchten, afhankelijk van de blootstelling aan de zon. Het kan ook onrijp als tussendoortje worden gegeten. De smaak doet sterk denken aan een appel.
- ‘Purple Coban’ komt oorspronkelijk uit Guatemala en wordt daar op grote schaal gekweekt. De violet-bruingroene vruchten smaken extreem pittig en zoet.
Aardbeientomaat (Physalis philadelphica)
Deze variëteit komt oorspronkelijk uit Mexico en wordt daar als groente verbouwd, evenals in het zuiden van de Verenigde Staten. Daar is het ook een integraal onderdeel van traditionele gerechten, terwijl deze soort in Europa nauwelijks wordt opgemerkt. 'Purple de Milpa' is een van de bekendste soorten en vormt dieppaars, bijna zwart fruit met een aromatische, licht hete smaak. Er wordt gezegd dat het een van de beste physalis-variëteiten van aardbeien is, met een hoogte van ongeveer 150 cm.
Kun jij een van de heerlijke soorten en soorten kiezen? Nu is het tijd om de warmteminnende physalis te kweken en te kweken. Bekijk dit artikel voor een gedetailleerde gids over het kweken van physalis.
Physalis vermeerderen
De physalis kan vanaf februari in een lichte kamer worden gekweekt met zaden of direct worden vermeerderd met stekken. Zaaien van half februari tot half maart op een lichte, warme vensterbank. OpvullenZaadcontainers met een voedselarme grond - zoals onze Plantura biologische kruiden- & zaadaarde - en plaats de afzonderlijke zaden erin. De zaaidiepte is ongeveer 0,5 cm. Nu moeten de zaden altijd vochtig en warm gehouden worden bij 20 tot 25 °C. Kieming vindt plaats na ongeveer 10 tot 20 dagen. Zodra na de twee zaadlobben het eerste echte blad is gevormd, kan het worden uitgeprikt en in afzonderlijke potten worden gedaan. De Physalis planten groeien nu tot half mei binnen op een lichte en warme plek voordat ze buiten geplant kunnen worden.
Als physalis overwinterd is, is het een goed idee om de uitgestrekte plant tegelijkertijd te gebruiken voor vermeerdering via stekken. Om dit te doen, snijdt u na de oogst van oktober tot begin november ongeveer 10 cm lange kopstekken met ongeveer vijf tot zeven bladeren af. Alle bladeren behalve de scheutpunt zijn verwijderd zodat de stekken niet teveel water door de bladeren verdampen.
De stekken worden nu geplaatst in potten met voedselarme grond - zoals onze Plantura biologische kruiden- en zaadcompost - goed vochtig gehouden en beworteld bij ongeveer 15 tot 20 °C kamertemperatuur. Na ongeveer drie tot vier weken worden de bewortelde stekken verplaatst naar een koelere maar lichte kamer, waar ze overwinteren bij een temperatuur van 10 tot 15 °C. Voordat je de physalis buiten plant, moet je wachten op de laatste nachtvorst medio mei.
Als je de physalis vanaf half mei in een pot of perk hebt geplant, begint de zomer snel en zijn de eerste verzorgingsmaatregelen aan de beurt. Alles over de juiste verzorging van Physalis leest u in ons speciale artikel.
Physalis oogsten, bewaren en gebruiken
Nadat de lantaarns van groen naar lichtbruin verkleurd zijn, is het dan eindelijk zover: de physalis kan geoogst worden. Je moet er echter voor zorgen dat de lantaarn helemaal droog is. Physalis rijpt relatief snel en de oogst kan zo'n zeven tot tien weken na de bloei plaatsvinden. De oogsttijd van physalis begint in juli en augustus en de rijpe lantaarns vallen bijna in je hand als je ze aanraakt. Sommige soorten, zoals de ananaskers, laten het rijpe fruit en de lantaarn gewoon op de grond vallen, waar je ze kunt oppakken en er dan van kunt genieten.
Tip: Alleen bijna volledig rijpe Kaapse kruisbessen kunnen binnenshuis volledig worden gerijpt, samen met fruit zoals bananen en appels die het rijpingsgas ethyleen produceren. Groene of alleen halfrijpe vruchten bereiken ook op deze manierhelaas niet meer rijp voor consumptie.
Opslag van Physalis
De rijpe vruchten kunnen op een koele en droge plaats in de koelkast met hun lantaarns ongeveer een tot twee weken worden bewaard. Zonder de schaal verschrompelt het heerlijke lantaarnfruit snel of vormt het schimmel. Tomatillo's daarentegen zijn robuuster en kunnen zonder problemen vier tot zes weken droog en bij kamertemperatuur worden bewaard. Je moet de bessen echter niet invriezen, omdat ze bij het ontdooien openbarsten en papperig worden. Voorzichtig gedroogde physalis kan enkele maanden worden bewaard.
Gebruik en ingrediënten van physalis
Physalis kan vers gegeten worden als hij rijp is, maar kan ook verwerkt worden tot jam, gelei of fruitige salsa. Ze zijn bijzonder goed om rauw te eten en als decoratie, maar ze zijn ook populair als compotes of jam. Als je de bessen in vloeibare chocolade doopt, kun je ze knabbelen als pralines.
De ingrediënten van physalis bieden een voedingsrijke mix van vitamines en mineralen. Het is bijvoorbeeld een uitstekende bron van vitamine C, B3 en B12, evenals provitamine A en levert ook calcium, ijzer, mangaan en fosfor. Daarnaast is de gezonde physalis rijk aan polyfenolen en carotenoïden, waardoor het een bijzonder gezond tussendoortje is.
De nachtschadeplanten omvatten niet alleen de klassieke tomaten, paprika's en dergelijke, maar ook opwindende en exotische vruchten zoals de tamarillo. We laten je kennismaken met de boomtomaat en geven tips over verzorging en oogsten.