Venbessen zijn overal op het noordelijk halfrond te vinden en worden al lang als voedsel gebruikt. We introduceren de verschillende soorten veenbessen en geven tips over teelt en gebruik.
De zure en zure vruchten van de cranberry werden al door de Noordse inboorlingen gebruikt als vitaminerijk voedsel. De cranberry, waar in de winter veel vraag naar is als bron van vitamine C, behoort ook tot de cranberry's. In dit artikel vind je informatie over de herkomst en verschillende soorten cranberry, maar ook over de succesvolle teelt en het gebruik van de cranberryvrucht.
Cranberry: bloem, eigenschappen en herkomst
De cranberry-soortengroep is nauw verwant aan blauwe bessen (Vaccinium myrtillus and Vaccinium corymbosum) en veenbessen (Vaccinium vitis-idaea) gerelateerd. Alle drie de bessenrassen behoren tot hetzelfde geslacht (Vaccinium) en tot de heidefamilie (Ericaceae). Als koude en vorsttolerante moerasbewoners worden veenbessen gevonden in alle subpolaire tot gematigde klimaatzones van het noordelijk halfrond rond de poolcirkel. Veenbessen zijn bodembedekkers, ze groeien laag en kruipend. De bladeren zijn langwerpig en lancetvormig, nauwelijks groter dan 1,5 centimeter en glanzend donkergroen. De bloemen van de veenbessen zijn typerend voor heideplanten: klein en met teruggerolde bloembladen, wit tot roze of roodachtig. Ze bloeien tussen mei en juli. Bijen en hommels houden ervan om de bloemen te bestuiven. Hieruit ontwikkelen zich later ronde bessen, die rood tot donkerrood, soms glanzend, worden tegen de tijd dat de veenbessen worden geoogst - tussen eind augustus en oktober. De smaak van veenbessen is over het algemeen zuurzurig. De vruchten zijn zeer lang houdbaar en worden vooral verwerkt gegeten.
De verschillende soorten veenbessen
Onder de veenbessen zijn er verschillende soorten die zich in hun respectievelijke thuisland hebben ontwikkeld. Ze verschillen in groei en vruchttextuur. We laten je kennismaken met de vier soorten veenbessen.
Gemeenschappelijke cranberry(Vaccinium oxycoccos)
De gewone cranberry of swampberry is wijdverbreid op drassige, zure locaties in Groot-Brittannië, Scandinavië en Noord-Rusland. Het kan echter potentieel ook een geschikt leefgebied vinden in heidegebieden in veel Europese landen, waaronder Duitsland. De ver kruipende onderheester heeft bladeren van maximaal 1 cm lang, die in de zomer donkergroen glanzen en in de winter roodachtig verkleuren. Van juni tot juli bloeit de gewone cranberry op lange harige bloemstengels en vormt dan vruchten ter grootte van een erwt die donkerrood zijn als ze rijp zijn. Deze smaken sappig en zuur, hebben een hoog vitamine C-geh alte en worden gebruikt als veenbessen. Gewone veenbessen zijn daarom niet alleen geschikt als sierplant, maar ook als gewas met een zeer hoge opbrengst.
Venbes met grote vruchten (Vaccinium macrocarpon)
De cranberry met grote vruchten is ook bekend als cranberry of Amerikaanse cranberry. Het komt oorspronkelijk uit de drassige en kustgebieden van Noordoost-Amerika en Canada, maar groeit ook goed in dit land. Commerciële teelt is al lang belangrijk in de staten Oregon en Washington. De bodembedekkende cranberrystruik wordt 10 tot 30 cm hoog en vormt lange, kruipende, groenblijvende scheuten. De wit-roze bloemen, naar achteren gerold, verschijnen van juni tot juli, de donkerrode, 1 tot 2 cm grote, ronde cranberryvruchten rijpen vanaf eind september. Op barre locaties zijn veenbessen gevoelig voor vorst en droogte, dus ze hebben een wat beschutte standplaats nodig. Vanwege hun grootte en de vele variëteiten die beschikbaar zijn, zijn veenbessen goed om te kweken, en ze zijn iets minder specifiek als het gaat om hun locatievereisten.
Cranberry (Vaccinium microcarpum)
De kleinfruitige cranberry is wijdverbreid in grote delen van Noord-Europa, ook in Duitsland, ook in Noord-Amerika en enigszins in Noord-Azië. In tegenstelling tot de gewone cranberry vormt hij kleinere vruchten en bladeren, evenals kortere scheuten. De dwergstruik wordt slechts 5 cm hoog en ontwikkelt 30 cm lange, groenblijvende scheuten. De kleine klokvormige bloemen bloeien van mei tot juli. De sappige, zure vruchten van de cranberry met kleine vruchten groeien later aan lange, onbehaarde stelen en krijgen een donkerrode kleur als ze in de late herfst rijpen. Na blootstelling aan vorst krijgen de bessen een zoetere smaak. De kleinfruitige cranberry is echter meer sier dan een nuttige plant, omdat hij groeittraag en vormt slechts kleine bessen.
Zuidelijke cranberry (Vaccinium erythrocarpum)
De zuidelijke cranberry (Vaccinium erythrocarpum subsp. erythrocarpum) of "Southern Mountain Cranberry" wordt gevonden in het bergachtige zuidoosten van de Verenigde Staten. Als Aziatische ondersoort (Vaccinium erythrocarpum subsp. japonicum) is hij echter ook inheems in Korea, China en Japan. De bladverliezende struik bereikt een hoogte van 1,5 meter. Opvallend zijn de roodachtige bloemen met teruggerolde bloembladen die in juni verschijnen. Hieruit ontwikkelen zich in de herfst doorschijnende, deels donkerrode bessen met een zure, zure smaak. De zuidelijke cranberry kan goed worden geoogst, omdat de relatief grote struik een waardevolle hoeveelheid bessen produceert.
Venbessen planten: locatie en procedure
Als moerasbewoners zijn met name de gewone veenbes en de kleinfruitige veenbes gebonden aan nogal bijzondere locaties. Alle vertegenwoordigers van dit geslacht hebben vochtige, zure en zanderige, maar niet bijzonder voedselrijke locaties nodig die nooit volledig uitdrogen. Kalk-, zand-, klei- of te droge bodems zijn totaal ongeschikt voor veenbessen, daar sterven ze in zeer korte tijd af. In deze tuinen kunnen de heidebewoners alleen in potten en kuipen gekweekt worden. Veenbessen en zuidelijke veenbessen zijn iets minder veeleisend en kunnen meestal in gevestigde veenbedden worden geplant. Hiervoor wordt de bovenste laag aarde verwijderd en over een groot gebied op een hoogte van 15 tot 20 cm teruggeplaatst. De pH van de bodem wordt verlaagd naar 4 tot 5 zodat de heidebewoners zich prettig voelen. U kunt de verwijderde bovengrond gebruiken voor balkonbakken, potten of verhoogde bedden. Om goede standplaatscondities voor veenbessen te creëren, mengt u rododendrongrond met ca. 10% zand en zure materialen zoals basthumus, sparrennaalden of druivenpulp. Dit mengsel gebruik je nu om de uitgegraven bovengrond te vervangen, het geheel af te rollen of twee weken te laten zinken.
Na het voorbereiden van de grond is het tijd om de veenbessen te planten. Plaats bij jonge planten 7 tot 9 stuks per vierkante meter, wat al snel resulteert in een dichte weide van veenbessen. De planten worden niet lager geplaatst dan toen ze in de pot stonden. Geef na het planten goed water zodat er voldoende grond tot aan de wortels wordt gewassen en de veenbessen goed kunnen wortelen. Bedek vervolgens het aardoppervlak tussen dePlanten met fijne bastmulch. Dit beschermt de langzaam groeiende veenbessen tegen zware onkruidgroei en houdt de grond vochtig.
De belangrijkste zorgmaatregelen
Venbessen hebben weinig verzorging nodig. De inspanning beperkt zich vooral tot het verwijderen van onkruid in het bed. In droge zomers moeten veenbessen regelmatig worden bewaterd.
De voedingsbehoefte van veenbessen is erg laag, maar bemesting kan nodig zijn voor gebieden met mulch, omdat de afbraak van bast-mulch en dergelijke door micro-organismen stikstof bindt. Merk je een trage groei en weinig nieuwe scheuten, dan raden we aan om een organische vloeibare meststof te gebruiken, zoals onze Plantura biologische bloemen- & balkonmest. Gebruik de mest echter alleen in kleine hoeveelheden, omdat veenbessen atypische, lange scheuten of minder bloemen kunnen krijgen als de voedingswaarde te hoog is.
Veenbessen hoeven niet te worden gesneden. Alleen zieke of seniele scheuten of overmatig groeiende planten moeten voorzichtig worden gesnoeid.
De bladeren en bloesems van veenbessen kunnen beschadigd raken door late vorst in mei; na het ontluiken mag de temperatuur niet onder de -2 °C komen. Het is beter om cranberryplanten te bedekken met vlies of jute ten tijde van de ijsheiligen.
Vermeerdering van veenbessen
Als je je veenbessen wilt vermeerderen, kun je dit doen door de jonge scheuten af te snijden. Om dit te doen, snijdt u in de zomer jaarlijkse scheuten van ongeveer vijf centimeter lang af en plant u ze bijna volledig in een voorbereid grondmengsel van zure potgrond en zand. De stekken moeten in de weken daarna altijd vochtig worden gehouden totdat ze wortel hebben gevormd en kunnen worden uitgeplant.
De op de grond liggende scheuten kunnen worden gebruikt om te laten zakken: ze vormen ook snel wortels op het contactpunt met de grond. Deze bewortelde scheuten worden afgesneden en direct overgebracht naar een geschikte locatie.
Zijn veenbessen giftig?
Venbessen zijn niet giftig en zijn moeilijk te verwarren met licht giftige verwanten zoals de moerasbosbes (Vaccinium uliginosum). De laatste vormt donkerblauwe, berijpte bessen aan struiken tot 0,8 meter hoog, die na consumptie van grotere hoeveelheden leiden tot bedwelmde toestanden en duizeligheid. Alle cranberrysoorten kunnen rauw gegeten worden, al zijn ze vaak te zuur.
Venbessen:Oogsttijd en gebruik
De oogsttijd voor de verschillende soorten veenbessen loopt van eind augustus tot oktober. Ze worden meestal individueel met de hand geplukt. Met behulp van een oogstkam, zoals die in de commerciële cranberryteelt wordt gebruikt, kunnen de kleine bessen veel gemakkelijker en sneller worden verwijderd en verzameld. De bessen blijven in de winter in de natuur en kunnen het volgende voorjaar nog gegeten worden. De vruchten van veenbessen kunnen enkele maanden op een koele plaats worden bewaard. Dit komt door de overvloedige, conserverende ingrediënten, zoals vitamine C, benzoëzuur en vaccinine, maar ook door de beschermende waslaag rond de bessen.
De rode vruchten worden niet alleen rauw gegeten, maar worden ook verwerkt tot gezond cranberrysap, jam en compote. Net als vossenbessen worden ze geserveerd bij wildgerechten. Trouwens, veenbessen hebben geen extra geleermiddel nodig als ze worden gekookt, hun hoge pectinegeh alte zorgt ervoor dat ze vanzelf indikken. In Finland en Rusland wordt een alcoholische drank genaamd kvass gemaakt van de gewone cranberry. Taarten en gebak kunnen ook verfijnd worden met het verse, zure fruit. Gedroogde veenbessen zijn lang houdbaar en verrijken bijvoorbeeld mueslis met hun hoge vitamine C-geh alte en verfrissende zuurgraad.
In onze bossen komen niet alleen veenbessen voor, ook de braam (Rubus fruticosus) is er inheems. We onthullen wat belangrijk is bij het kiezen van de variëteit en het planten van de bessen.