Bessenstruiken zijn erg populair in je eigen tuin. Maar wat onderscheidt de zwarte bes van de rode of witte bes? En waar worden de vruchten voor gebruikt? Lees hier meer.
De zwarte bes is een heel speciaal soort bes. In dit artikel kun je ontdekken wat ze zo bijzonder maakt, hoe ze worden gekweekt en verzorgd en waarvoor hun zuurzure vruchten kunnen worden gebruikt.
Zwarte bes: eigenschappen en herkomst
De zwarte bes (Ribes nigrum), palingbes of zwarte bes, zoals hij in Oostenrijk wordt genoemd, groeit in veel huistuinen. Het komt oorspronkelijk uit de gematigde streken van Eurazië en werd gevonden van Frankrijk tot aan de Himalaya. Tegenwoordig wordt de gedomesticeerde vorm bijna wereldwijd verspreid. De zwarte bes behoort tot de kruisbesfamilie, oftewel de Grossulariaceae, maar is volledig doornloos. De tot twee meter hoge struik ontwikkelt handgrote, drie- tot vijflobbige bladeren aan zijn scheuten. Een ander kenmerk is de bittere, intense geur, die kan worden waargenomen zodra de bloemen beginnen te bloeien. De diepzwarte bessen ter grootte van een marmer hebben ook een scherpe, zure, maar ook aangenaam zoete smaak als ze rijp zijn.
Verschillen tussen zwarte en rode bessen
Haar zus, de rode bes, komt veel meer voor dan de zwarte bes. Afgezien van de duidelijke kleurverschillen zijn de zwarte bessen iets groter dan de rode. De ingrediënten van de twee soorten verschillen ook enigszins, er is een duidelijk verschil in het vitamine C-geh alte. Afhankelijk van de variëteit kunnen zwarte bessen tot vijf keer groter zijn dan hun rode zusjes.
Maar kunnen zwarte bessen ook rauw worden gegeten? Ruwe consumptie is mogelijk zonder aarzeling. Vanwege hun zure smaak worden ze echter vaak verder verwerkt, terwijl rode bessen ook rauw erg populair zijn. Het verwerken van zwarte bessen kan echter leiden tot het verlies van waardevollere ingrediënten dan rodekrenten. Bij het kweken van zwarte bessen is het belangrijk op te merken dat de meeste soorten, in tegenstelling tot rode bessen, niet zelfbestuivend zijn. Het is daarom aan te raden om een tweede soort in de directe omgeving te hebben zodat er kruisbestuiving kan plaatsvinden en bessen volop vruchten afwerpen.
De beste zwarte bessenrassen
Er zijn veel soorten zwarte bessen. Hier zijn enkele van de meest populaire soorten:
- 'Titania': Robuust en onderhoudsvriendelijk, daarom geschikt voor bijna alle locaties; grote, diepzwarte bessen; licht zuur, typisch zwarte bessenaroma.
- 'Ometa': Sterke en opgaande gewoonte; zoet, sterk aromatisch fruit.
- 'Silvergieters': Vroegrijpe variëteit met een mild, zoet aroma; lage eisen aan bodem en klimaat, daardoor geschikt voor vele locaties.
Een overzicht van andere bessenrassen vind je in ons speciale artikel.
Zwarte bessen kweken: dit moet je weten
Zwarte bessen kunnen in bijna elke tuin worden gekweekt. Toch is het belangrijk om aandacht te besteden aan de juiste locatie. Zwarte bessen hebben, net als hun rode en witte zusjes, als oorspronkelijke bosbewoners een gedeeltelijk schaduwrijke standplaats nodig, maar de meeste soorten verdragen ook directe zon.
De juiste locatie voor de zwarte bes
De zwarte bes houdt niet van gemengde culturen, dus het moet alleen worden geplant. Alleen andere bessensoorten worden als buren geaccepteerd, waaronder witte en rode, en als grote uitzondering alsem. De teelt van meerdere bessenrassen heeft ook als voordeel dat de bemesting van de bloemen gewaarborgd is en er geen druppelvorming plaatsvindt. Irrigatie betekent dat individuele besbenaderingen worden afgewezen omdat ze niet zijn bemest. Het resultaat is een hoog verlies aan bessen en een optisch zeer onvolledige bos aalbessen.
Omdat de bloemen vorstgevoelig zijn, moeten tochtige plaatsen en koude putten worden vermeden.
De grond moet humusrijk zijn, maar niet erg diep, omdat het beswortelsysteem breed groeit en niet bijzonder diep genoeg. Een constante watervoorziening en een constant vochtige grond zijn belangrijk vanwege de ondiepe wortels. Wateroverlast moet dringend worden vermeden. Humusrijke bodems zijn daarom geschiktbijzonder goed, maar kan ook op leemachtige zandgronden worden gekweekt. Teelt op kleirijke, zware grond is alleen mogelijk bij intensieve bodemverbetering door slechte drainage.
Om de watervoorziening te verbeteren, kan in de droge zomermaanden een laag bastmulch, gemaaid gras of verse compost worden gebruikt. Dit voorkomt verdamping uit de bodem en beschermt tegen uitdroging en levert, afhankelijk van het mulchmateriaal, extra voedingsstoffen, waardoor verdere bemesting kan worden bespaard. Heeft u geen tuin, dan kunnen zwarte bessen ook in kuipjes op balkon of terras gekweekt worden. Vanwege het brede wortelstelsel moet een dienovereenkomstig grote emmer worden gebruikt. Kaliumrijke grond is voordelig voor de aanplant van de struik, omdat de jonge plant er ideaal vanaf het begin mee wordt gevoed. Onze Plantura biologische tomaten- en groenteaarde is bijvoorbeeld geschikt.
Hoe zwarte bessen te planten
Zodra je de juiste plek in je tuin hebt gevonden, kun je beginnen met planten. Maar wanneer is daarvoor het juiste moment? Plant ze het beste in het late najaar en je hoeft nauwelijks onderscheid te maken tussen de klassieke struik en de standaard. Op deze manier kunnen in de herfst en aan het begin van de begroeiing in het voorjaar de eerste wortels worden gevormd en groeit de plant veilig. Planten in het vroege voorjaar is ook mogelijk als voldoende water kan worden gegarandeerd.
Bij het planten van meerdere nieuwe struiken moeten de planten 1 tot 1,5 meter uit elkaar worden geplant, omdat de individuele planten erg uitgestrekt kunnen worden. Als je de planten in verschillende rijen kweekt, moet er een onderlinge afstand van 2,5 tot 3 meter zijn. Plant de plant in een royaal gat dat minimaal 1,5 keer zo groot moet zijn als de kluit. Deze kan ongeveer vijf centimeter bedekt worden met aarde, wat de vorming van onvoorziene wortels bevordert, d.w.z. wortels die nieuw gevormd worden op de scheut. Dit zorgt voor de ontwikkeling van een dicht en sterk wortelstelsel. Nu wordt de ontgraving gemengd met verse, voedselrijke grond, zoals Plantura biologische tomaten- en groentegrond, en wordt er organische mest of compost toegevoegd. Dit mengsel wordt nu in het plantgat gevuld en goed ingedeeld.
Ten slotte moet de bessenstruik goed worden bewaterd. Voor gemakkelijker water geven in de groeifaseuit de overtollige grond kan een gietring worden gevormd. Dit zorgt ervoor dat het water alleen in het gebied direct rond de bessenstruik wegsijpelt en zo de plant bereikt.
Tip: Bijzonder aan de standaard is dat er een vaste steunpaal nodig is. Ongeveer een derde hiervan wordt in de grond begraven. De zwarte bes wordt vervolgens vastgebonden aan de steunpaal bij de stengel, op het entpunt en bij de leider van de kroon.
Snoeien moet voor of na het planten worden gedaan. Hiervoor worden alleen de 5 tot 6 sterkste scheuten geselecteerd, alle zwakkere scheuten worden aan de basis verwijderd. De geselecteerde trellis-takken die aan de plant mogen blijven, worden nu ingekort tot 3 tot 5 knoppen boven de grond. Dit garandeert een krachtige ontluiking na de groei en een goede structuur van de struik.
Samenvatting: Hoe zwarte bessen te planten
- Tijd: In de late herfst, ook mogelijk in het voorjaar als de watertoevoer veilig is
- Plantafstand: 1 tot 1,5 meter tussen planten en 2,5 tot 3 meter tussen rijen
- Plantdiepte: tot 5 cm boven de wortelbasis
- Aarde: rijk aan voedingsstoffen, humus, los; zware grond en wateroverlast ongeschikt
- Water geven: Bij droogte regelmatig helpen met een gietring tijdens de groeifase
- Snoeien: 5 tot 6 takken laten staan en inkorten tot 3 tot 5 ogen
Zwarte besverzorging
In de hete zomermaanden is het erg belangrijk om de struiken regelmatig water te geven, omdat ze erg gevoelig zijn voor droogte en anders kan de oogst verloren gaan.
Zwarte bes bemesten
Naast voldoende water hebben de planten uiterlijk na twee jaar nieuwe voedingsstoffen nodig om de bodemreserves niet op te maken. Biologische langdurige bemesting is het beste. Omdat de zwarte bes al heel vroeg in het jaar begint met vegetatieve groei, is het belangrijk om nog eerder te bemesten, bij voorkeur begin februari. Wij adviseren het gebruik van een voornamelijk organische meststof, zoals de Plantura organische universele meststof, omdat deze de aalbessenstruiken van voedingsstoffen voorziet en vooral de hoge kaliumbehoefte dekt. Als de bes goed wordt bemest, is de oogst van het volgende jaar zo goed als zeker.
Zwarte bes snoeien
Naast regelmatige bemesting is ook het jaarlijks snoeien van zwarte bessen cruciaal. Het is het beste om te leidendit direct na de oogst, zodat de plant zijn energie kan steken in de resterende scheuten en sterker het nieuwe jaar in kan gaan. Het doel van het knippen is een lichte struik waar de zon alle plaatsen kan bereiken. Om dit te doen, worden de zieke en zwakke takken, evenals bijzonder storende en kruisgroeiende, weggesneden. Zijscheuten die erg plat op de grond of erg dun zijn, moeten volledig worden verwijderd. Een ander bijzonder kenmerk van zwarte bessen ten opzichte van rode en witte aalbessen is dat alle scheuten die ouder zijn dan vier jaar volledig uit de grond worden gehaald, omdat de oudere scheuten slechts enkele bessen dragen. De jonge scheuten hebben een licht, glad oppervlak en zijn daardoor duidelijk te onderscheiden van de donkere, ruwe oude scheuten. Het uitknippen van de oude scheuten is dan ook voor iedere tuinier makkelijk.
Ziekten en plagen
Zwarte aalbessen zijn zeer robuust en lijden zelden aan ziekten. Een typische aalbesziekte is echter bladvalziekte - een schimmelziekte waarbij de bladeren voortijdig afvallen. Om het in te dammen, moeten aangetaste bladeren uiterlijk in de late winter worden verwijderd en afgevoerd, zodat de schimmel zich niet opnieuw kan verspreiden. Rotpustula-ziekte, de dood van aangetaste takken met de vorming van oranjerode puisten op dode takken, kan ook voorkomen. Aan de andere kant helpt een royale snoei van de aangetaste delen van de plant en het verwijderen van de secties meestal. Zwarte bessen zijn veel vatbaarder dan andere soorten voor brandnetelbladziekte, een virale infectie. Ook hier kan een krachtige snoei van de aangetaste delen van de plant helpen. Er moet ook actie worden ondernomen tegen de brandnetelgalmijt, omdat deze de infectie overdraagt. Naast ziekten kunnen ook plagen voorkomen. In het geval van zwarte bessen zijn bladluizen, schildluizen, spint, galmijten en glasvleugelinsecten bekend als de meest voorkomende plagen. Verschillende huismiddeltjes kunnen hierbij helpen. Een afkooksel van brandnetel of een mengsel van zachte zeep en water van 3 procent dat met een spuitfles op het ongedierte wordt gespoten, is bijzonder effectief gebleken.
Tip: Drainage wordt vaak verkeerd geïnterpreteerd als een ziekte. Onvolledig bedekte bloeiwijzen worden niet alleen veroorzaakt door vorst, maar ook door een gebrek aan bestuivers. Dit kan verholpen worden door een bijenweide bij de struiken, die ook de bijen in de tuin ondersteunt. Zo heb je minder last van slecht dragende krenten.
Zwarte bessen vermeerderen: zo werkt het
De gemakkelijkste manier om zwarte bessen te vermeerderen is vegetatieve vermeerdering door stekken. Hierdoor ontstaan klonen van de moederplant, wat vooral aan te raden is als je qua smaak en opbrengst tevreden bent met je eigen ras. Kies voor het vermeerderen van stekken een sterke, gezonde scheut van uw krentenplant die in het voorjaar niet ouder is dan twee jaar. Knip dit af met een schone, scherpe snoeischaar. Uit deze shoot knip je één of meerdere stokjes van ongeveer 20 cm lang, elk met 2 tot 3 ogen. Deze moeten bovenaan worden afgeschuind om te voorkomen dat het water stagneert als het regent en de schimmelinfectie die er vaak mee gepaard gaat. Het stokje kan dan zo diep in de potgrond worden gestoken dat er nog minimaal twee ogen uitsteken. Regelmatig water geven en geduld zijn dan belangrijk, dan staat niets de nieuwe bessenstruik meer in de weg. We hebben tips van professionals en hoe je krenten op verschillende manieren kunt vermeerderen in een artikel voor je verzameld.
Oogsten en gebruiken
Je kunt de rijpe vruchten oogsten van midden tot eind juli tot eind augustus. Dit betekent dat ze iets later rijpen dan de rode bessen. Zwarte bessen kunnen op veel verschillende manieren worden gebruikt: de bessen kunnen rauw gegeten worden, in een frisse fruitsalade of gewoon als tussendoortje. Maar alleen volledig rijpe bessen mogen worden geoogst. Onbewerkt bevatten de bessen veel vitamines, vooral vitamine C, maar ook gezonde tannines en mineralen. De bessen kunnen ook gemakkelijk worden ingevroren en bewaard voor later gebruik. De zwarte bessen worden vaak verwerkt tot gelei of jam, je kunt er taarten mee bakken of er likeur van maken. De bessen smaken ook heerlijk in smoothies of voegen een zoete noot toe aan een hartige saus. Kent u het meer onconventionele gebruik van de bladeren als soepgroenten al? Deze zijn bijzonder gezond vanwege de flavonoïden, essentiële oliën en anthocyanines die ze bevatten.
Het is op het eerste gezicht niet duidelijk, maar een andere soort van het geslacht Ribes is de kruisbes. Hier leest u alles over de teelt en verzorging van de kruisbesplant, de vermeerdering en het gebruik ervan.